Kiskinwahamākēwin 4-Nipiy Miyo Manācihtawin

Kiskinowahamākēwin 5-9 (itamahcīhowin, science, ēkwa social studies)

Kiskinowahamākēwin 10-12 (itamahcīhowin, science, ēkwa social studies)

Pīkiskwēwina: Iyinito tōtamowina ta-miyo manācihtā nipiy.

Tasīhkātēwin: 60 Cipahikanis 

Tawin Natawēyihtākwan: Pīko kiskinohāmakewin

Wiyasiwātamowin: Māmawi atoskēwin, itasiwēwin

Piwisikina Nitaweyihcikewina: Anima masinahikana, itasiwēwin masinahikana, ispimihayihk arsenic tōtamowina ohci.

Itāpatisiwin: Kiskinowahamākanak ta-wapahtamwak newo nipiy miyo manācihtā tōcikana ēkwa mīna nisitawêyihcikātēw miyoskawina, tōcikana ēkwa nahiyikohk tahto ōhi.Kiskinowahamākanak wāpahtamwak kotaka wiyasiwātamowina, pici kiskinohamākēwin sōniyāw tipahamātowin ēkwa ostēsimāwasinahikan.

Kiskinohamākēw Kici: Ōma itohtēwin kici kiskinohamākewin ta-kanawapahtamwak ōhi nisto mawaci nipiy manacihtawin tōcikan (coagulation, filtration, ēkwa chlorination) oski tōtamowina mīna ta-miyonākohtā nipiy manacihtawin kici.Ta-māci–nisitohtamwak ē-āyiman ta-osihta miyo nipiy, wāwīs ohci kitimāki nipiy ohtācihow.Ta-ki mōyēyihtamwak kihcēyihtākwan ōma multi-barrier cāh-cīki. Mihcēt ayisiyiniw kwayask aspēyimo nipiy ta-manācihtawin kici contaminants ōma ta-miyo ispayik minihkwewin nipiy, kici neso ēwako ohci: Nistum mayaw miskikātēw ōma contaminant, nipiyih āsay ta-astēw ōhi pipes ēkwa mīna ki-wīkiwawi ōma ōcēnās (ēkosi ēkwa piko osowin nipiy). Kīhtwām ēkwa concentration contaminants ohci tāpitaw mēskwacipayin,ēkwa nawaci sōhkēpayin ta-āpacihtayin miyo tōtātowin ēkoni KITA otinam contaminants ēkwa namōya tāpitaw nitawāpahtēn KISPIN mahti ē-ke-otinikatēk. Anima masinahikan tahto miyo kanawāpamikowisiwin method kici āstew ohci miyo minihkwewin nipiy foundation (www.safewater.org) ēkwa links ohci. Kistēyihtākwan kiskinahamākew ta-ayamihtat pāmwayēs ta-mācihtawak kiskinohamāwakanak.

Kiskinohtahmāhēkan/Peyakohtāwina:

  1. Tahto kiskinohamāwakanak pah-peyak miyik ōhi aspects miyo manacihtayin nipiy kici ēkwa mīna miyik corresponding handout ēkwa kakwēcihkēmowina. Ōhi mēkiwina capasīs ōta astewa:
    • a. Conventional tōtamowina ēkwa coagulation filtration
    • b. Biological Filtration
    • c. Ultra Filtration,Nano Filtration ēkwa Reverse Osmosin
    • d. Disinfection:Chlorination ēkwa UV Irradiation
    • e. Osowin Nipiy Advisories
  2. Kiskinowahāmakanak ta-ki-ayamihcikēwak 15 cipahikanis kici ta-naskomowin tōtamowina mīna ōhi kakwēcihkēmowina (15 cipahikanis).
  3. Māmawi ayawak kiskinowahāmakanak pēyakwan ka-ayāt ōma miyo tōtātowin Ēkospi ēkwa ta-ke-māmiskōtam tōtamowina ēkwa kakwēcihkēmowina ohci māmawi ō-wici kiskinohamāwakana ēkwa elaborate naskomowina kispin nita weyihtamwak (10 cipahikanis).
  4. Kāwi kwayask māmawi kiskinowahāmakanak ayawak ayis pēyak nokosistamakew tahto nipiy miyo tōtamowina. Kēhciwāk ōma scenario (capasis) kahkiyaw kiskinohamāwakanak kici ēkwa māmawi ōki mahkisihcikewina naskomowin kici nayēhtāwipayina. Tahto kiskinowahāmakan ta-ki pikiskwew ohci wiyawaw nipiy tōtāmin tōtamowina ahpo wici māmawi kiskinohamāwakana, piko ta-miyiskwaw tōtamowina kici itasiwēwin nayēhtāwipayina ohci scenarios (15 cipahikanis).
  5. Māmawi kiskinohamāwakanak māmiskōta scenario ēkwa iskweyihtamowina tahto māmawayi kesihcikewin. Sīhkiska ōma miyo tōtāmin nipiy ē-āyiman ta-tōcikatēk, ayis nipiy nanatohk contaminants, kikinikātēw bacteria, protozoa, viruses, dissolved substances ēkwa maskihkiya. Māmawaci ōhi miyo tōtāmin ta-ke-sōhkēpayin ta-otinah atiht contaminats, māka atiht namoya.
  6. Ēwako ōma ohci kistēyihtākwan ta-ayayin multi-barrier cāh-cīki ta-manacihtayin nipiy kici. Ta-miyo-āpacihtayin nantohk ohci sōhkēpayina miyo tōtamowina, ka-ke-kēhcināhinaw nipiy osihtawin miyosin ta-minihkwe.
  7. Ayamihta “Filters for Families” anima masinahikan kici kiskinowahāmakanak kispin kaskihtan, apacihta masinipayiwin ohci ōma anima masinahikan ta-astayin ispimihayihk nīkānis, kiskinohamāwakan ta-ke-visualize nipiy ka-māyahkamika ōte Nepal. Ōma anima masinahikan illustrates tanisi isi nipiy tōtāmin methods adapted ta-sōhkēpayik ta-otina arsenic nipiyih ohci.
  8. Kakwēcimek kiskinohamākanak tanite ōta askiy ōma arsenic poisoning ispayik. Mihcēt ētikwē ta-tapweyihtamwak arsenic poisoning namōya ispayin Kānata, wāpahtahek ispimihayihk nipiy test ohci, ēkwa mīna itwaha arsenic level ka-miskikatēk nipiyih (ōta Kānata, maximum allowable concentration isi 0.010 milligrams tahto litre ahpo parts tahto million) 1(cipahikanis).
  9. Kakwēcimek mīna tanite ōma nipiy kiskinowātasinahikan ohci. Ōma nipiy tōtamowina ohci kistikān cīki Mīnisihk, Saskāciwanihk. Nipiy ōma ohci mōnahipān ēkote kistikānih.
  10. Kakwēcimek kispin nipiy miyosin. Kispin āha, kahkiyaw awiyik cī kici miyosin? Kispin namoya tanisis ta-ke itotamwak? Government namoya itāpwēyihtam ispimihk mistahi arsenic itotam nayēhtāw-aya, ayis nipiy āpatan mostoswak kici. Kakwēcimek mahti ē-ki wapahtahkwaw nayēhtāw-āyā ōma ohci (8 cipahikanis).
    • a. Naskomowina ta-ki astewa: ayisiyiniwak mīcisowak wiyās ohci mostoswak ka-minihkwet nipiy, ēkwa mīna ta-ke meyiwak kotakak ayisiyiniwak asici minihkwewin nipiy, awasimē nīhc-āyihk aquifer.
  11. Masinaha ōhi kakwēcihkēmowina tahkohc akwayhikan kiskinowahāmakanak ta-masinahamwak wiyawaw nipiy kanaweyihtamāsowina.
  12. Kānata cī ayaw minihkwewin nipiy nayēhtāw-āyā? Kīkwāy ka-ki itotine ta-miyo itotamin minihkwewin nipiy? (5 cipahikanis.

Oyakihcikewina: Kiskinohamākanak wici-mamawi ta-ki wā-wāpahtam kici practicality wiyawaw tōtamowina ohci.Tahto tōtamowina ta-ki astēk pēyak ayiwak miyo tōtamatowin ayis tahto tōtamatowin ayaw nēsowātisiwin kotak tōtamowina ta-ki kitotam.

Ohtācihowin: Pimitsaha ōhi links anima masinahikana ta-apacihtayin tahto miyo tōtamowina kici.

resources

Āniski Isīhcikēwin: Miyo Minihkwewin Nipiy Foundation ayāwak kotaka kiskinwahamākēwina pimipayihtāwin ka-kiskinwahamākan asici ōma kiskinwahamākēwin.Pahkikawin Nipiy Pimipayihtāwin wā-wapahtamwak maskihkiya contaminants ka-miskikātēk ōma nipiyi; ōma pimipayihtāwin āpatan science kiskinahamātowikamik kici. Pimiciwam Nipiy Pimipayihtāwin explores itāpacihtawin nipiy ēkwa taniti pē-ohcipayin; ōma pimipayihtāwin āpatan Social studies ēkwa math collaboration. Ahcahkowin Nipy Pimipayihtāwin itapiwin First Nations kīhkātēyihtākwan ohci nipiy piskihteyihtam, ēkwa mīna ē-ta-patan Nēhiyaw studies ahpo Social studies nipiy miyo-nipiy pimipayi explores iyinito itamahcihowin piskihteyihtam wasakam nipiy minihkwewin Kānata ēkwa papāmi askiy ēkwa atoskewin itamahcihowin, science ēkwa Social studies collaboration. Ta-pakitinikāsow ayiwāk ācimostakewin ōho ohci ēkwa mīna kotaka educational isīhcikēwina. Kiyokē ōta Miyo Minihkwewin Nipiy Foundation www.safewater.org

Sources ēkwa Related Links

Groundwater

Human Rights

Nipiy Miyo Tōtamowin (Capasīsayi Kiskinwahamākēwin):

Ōcēnās ohtinam minihkwewin nipiy ohci cīki sākahikan. Awasi misahtamik askīwin, aya nīkānapīstamwak ka-sīkiwēpinikēt ōhi wēpinikewina ōcēnāsih pōni-atoskewak ēkwa oski nīkānapīstamwak kotak ōcēnās osici wēpinam ēkwa ōhi wēpinikewina. Māwaci ayiwākēs ta-tipahikēwak kispin ta-āwatāt wēpinkēwina isko kamik ēkosi ēkwāniki nīkānapīstamwak sīkinamwak ōma wēpinikēwin wātihkwānih cīki sākahikani.

Nīso pīsim mwēstas ōki ka-wēpinikētwaw ayisiyiniwak ōta ōcēnās māci-āhkosiwak. Nistam ōki ayisiyiniwak ka-māci āhkositwaw kēhtēyak ēkwa awāsisak.Ēkospi mīna kotakak māci-āhkosiwak.Pēyakwan kahkiyaw itaspinēwin ayāwak tāpiskohc ōhi, sāposowin, nōhtē pwākamowin ēkwa pwākamowin.

Kiyawāw ōma ka-māmawihitoyīk isi āhkamēyihtamwak ta-miskamin kīkwāy ōma ōcēnās ka-āhkositwaw ohci, awīna ōma ka-itotah kici ēkwa kīkwāy ka-ke-itotine ta-nānapācihtayin ōma nayēhtāwipayin.Piko ta-masinahamin kīkwāy awina itihtamin ōma isihcikewina ohci ayisiniyiwak ka-āhkositwaw ēkwa mīna kīkway ka-ki-itotine ta-nānapācihtayin ōma nayēhtāwipayin.Ēkwa mīna asta tahto ē-tihtamowina ka-osihtayin osici ōma awina itotah kīkwāy.

Nipiy Miyo Tōtamowin (Ispimihk Kiskinwahamākēwin):

Ōcēnās ayawak pākāhtowān tournament ēkwa pēyak ispayin.Māmawohkamātowak misakāmē ohci pē-takosinewak ōta ōma ōcēnās mīna ayāwak kapēsiwikamik, aywēpiwin ahpo ayāwak RV’s. Isi nīsōhkamākēwin yahki akihtāsowin ayisiyiniwak ōta ōcēnās, Port-O-Potties pimicastāwak aywēpiwineh ēkwa pākāhtowāneh.Astēwa mīna kisīpēkinicihcēwina kici pōsko-kīsikāw wayawītimihk pamīstākēwin.Ōki nīkānapīstamwak ka-pamihtāt ōhi Port-O-Potties masinahikēhiwēw kotakak mīna otatoskēwak ta-kanācihtāt ōhi Port-O-Potties tahto tipiskaw ēkwa mīna kāwi ta-sākaskinahtāwak kisīpēkinicihcēwina pōsko-kīsikaw.Oski otatoskēwak mistahi atoskēwin ayāwak ohci tahki ayiwāk atoskēwin ēkwa kīsēyihtamwak ta-sīkonahkwaw wiyawaw wēpinikēwin ōta sīpiy (minihkwewin nipiy ēkota ohci minikwewak ōcēnās ohci ayisiyiniwak) yāyaw katowa wēpinikēwin ta-pēyakohta ayis sīpiy nawac cīki ēkwa mīna ayiwāk atoskēwin ta-ke pōnihtāwak nōhtaw kīsikāw.

Tāspwāw pākāhtowan tournament ka-māci pōnipayik, ayisiyiniwak māci āhkosīwak ēkwa mīna itohtāhawak āhkosīwikamiko.Ēkospī ēkwa mētoni ayiwāk ayisiyiniwak māci āhkosiwak.Ēkospī kotak ispayiki ayiwāk akihtāsowin ohci āhkosīwak soskwac kika kahkiyaw ōki pākāhtowān tournament ohci ēkwa mīna osām piko kahkiyaw ōcēnās ōma.Namōya kīkwāy nipōwin māka iskwēyāc akihcikēwin ayisiyiniwak ka-āhkositwaw miyāskam 1000.

Kīkwāy ōma māmawihito ka-wici-itotēnawaw āhkamēyihtamowin ēkwa mīna akihik ayisiniyiwak itamahcihowin ohci, environmental nihtā-miyo itotamwak, nipiy miyo totamowin otipēyihcikēw, ēkwa mayor, Port-O-Potty otipēyihcikēw,ēkwa mīna otasihkēwak ōma ōcēnās ohci.Piko kiyawaw māmawihito ta-itēyihtamēk ka-māyahkamika ēkwa mīna piko ta-kiskēyihtāmēk kīkwāy ka-māci payik ohci ōma itaspinēwin ēkwa mīna tanisi ispayin ōma itaspinēwin ohci. Piko ta-masinahamin ōma isihcikewin ēkospī ēkwa ka-miyaw kiskinohamākēw kisipisi kiskinohamākewin.

Nipiy Miyo Manācihtāwin Kakwēcihkēmowina:

  1. Mihcētiwān tōtamowina nipiy manācihtāwin kici. Kīki tōtamowin kiya ka-kanawāpahtamin?
  2. Māmiskōta tanisi isi ōma tōtamowin ē-tāpatan ta-miyo itota nipiy kici. Kīkwāy ōma tōtamowin otinam nipiyih ohci?
  3. Ta-ke-āpatan cī piskihci ōma ta-miyo itota miyw-āyāwin minihkwewin nipiy kici? Tānēhki ahpo tānēhki namwāc?
  4. Ka-minihkwan cī nipiy kispin ēkosi isi ē-nanātawihikatēk omisi isi? Māmiskōta kiya naskomowina ēkwa mīna pīkiskwē tānēhki ahpo tānēhki namwāc?

Nipiy Miyo Manācihtāwin Kakwēcihkēmowina Naskwēwasihtwāwin:

1. Mihcecīs nipiy miyo tōtamowina. Kēko kiya tōtamowin kika-nawapahtēn?

  • a. Conventional tōtamowin:Coagulation ēkwa Filtration
  • b. Biological Filtration
  • c. Membrane Filtration:Ultrafiltration,Nanofiltration ēkwa Reverse Osmosis
  • d. Disinfection:Chlorination ēkwa UV Irradiation
  • e. Osowin Nipiy Advisories

2. Māmiskōta kiya tanisi isi ōma tōtamowin miyo nipiy manācihtawin kici.

Kēko Coagulation itāpatan ka-kikinamin iron ahpo aluminum nipih.Ōhi maskihkiya itōcikēmakana pēyakwatahikan(isiyihkātēw floc)ati- kosikwasina ēkwa mīna māci pahkihtinwanipih ohci.Mawaci kihci niso tahto filtration: papēyāhtak yēkaw filtration (āpacihtāyin bacteria ta-mēscipayihtāt contaminants ēkwa mīna pakitinamin nipiy ta-sāpopayik sāpo yīwahwēw yēkaw filter).Papēyāhtak yēkaw filtration ta-ke-otinam kēkāc kahkiyaw contaminants nipiy ohci,māka kitāstapiwēw yēkaw filtration namōya ta-ke-otinam apisi pēyakwatahikan, isi viruses.

  • a. Biological Filtration itāpatan ta-āpacihta miyo microbes isi ingest contaminants mēscipayihēw contaminants nipiy ēkwa mīna kwēskipitam isko āstamēhk māyinikēwin substances (tāpiskōc oxygen ēkwa mīna carbon dioxide).
  • b. Membrane Filtration itāpatan isi ta-pakitinamin piko apisci molecules ispic apisi ayi pihci filter.Ultrafiltration otinam bacteria, protozoa ēkwa atiht viruses. Nanofiltration otinam ōhi microbes, ēkwa mīna mawaci miyo kikwayi ēkwa atiht minerals (wāwīs divalent ions kīkw-āya sohki nipiy kici). Reverse Osmosis otinam turbidity,tāpiskohc ōma microbes ēkwa mīna kika kahkiyaw tihkāpāwēwin substances. Mēkwāc ōma reverse osmosis ka-ispayin ta-otina maci substances,mīna otinam miyo manācihtāwina, pēyakwan ōhi calcium ēkwa magnesium.
  • c. Conventional disinfection āpacihtāw chlorine kici inactivate microbes nipiyih ka-astēk. Chlorinationta-ke-inactivate microbes mistahi akihtāson bacteria, viruses ēkwa protozoa, māka namōya ta-ke-inactivate Cryptosporidium. UV Irradiation āpacihtāw pīsim ta-disinfect nipiy kici. Mēcwac ōma process ke-mosci āpatan wēpin nipiy kici, maci āpatan miyo minihkwewin nipiy kici ēkwa. Mwēstas ōma exposure pīsim ōhci kinwēsīs kici, viruses ēkwa bacteria tahki inactivated.
  • d. Osowin Nipiy Advisories tahki issued government ohci tānitē ōma coliforms isi E.coli kispin detected miyo nipiyih ahpo kispin oski system macipayiwin. Osowin nipiy inactivates ōhi itaspinēwin tōtamowin microbes ohci māka namōya otinam maskihkiya ahpo kotaka contaminants.

3. Ta-ke-āpatan cī ōma tōtamowin ta-pēyakohta ta-osihtat miyo nipiy Māmiskōta tānēhki ahpo tānēhki namwāc.

Coagulation ēkwa filtration ta-ke-supplemented asici disinfection, ayis ātiht coliforms, bacteria ēkwa viruses ahpō ētikwē nipahi apisāsin ta- otinikatēkeh ōma asici process.

Biological Filtration sōhkēpayin miyo tōtamowin kici,ayis process kici āpatan natural microorganisms ta-digest ōhi contaminants nipiy ka-astēk, ta-ke osihtaw miyo nipiy. Ēkwa mīna ōma biological filtration ta-ke-otinam kahkiyaw contaminants nipiy ohci, keyapic piko ta-apacihta disinfection ta-kēhcināho kahkiyaw maci substances ē-ke-otinikātēk nipih ohci ēkwa mīna kēko bacteria keyapic ka-astek namoya ta-ke yahkohtēw.

  • a. Ultrafiltration namōya ta-ke-otinam kahkiyaw viruses nipiyih ohci, ēkosi itwewin ta-āpacihta disinfection mwēstas filtering. Nipiy ka-kanācihta nanofiltration asics namōya otinikatewa tihkāpāwacikan compounds,
  • b. ēkosi piko ayiwāk itōtamowin. Nipiy ka-kanācihta āpacihtāyin reverse osmosis ekwanima miyo nipiy.
  • c. Disinfection namōya piko kihci kanācihtawin ta-āpacihta kici, ayis namōya ta-ke-otinam kahkiyay tihkāpāwacikana ēkwa atiht ōhi macimayatan. Mīna, kispin mistahi tihkāpāwacikana astewa nipiy, mistahi piko chlorine ta-asta, ayis chlorine tōtamākewin asici tihkāpāwacikana pāmwayēs microbes ta-ke inactivated.
  • d. Osowin Nipiy Advisories itōtamakewin ōma kici ayisiniywak ta-kiskihtahkwaw ō-nipiy-miwaw namōya ē-miyosin.Maka,osowin nipiy ta-ke-itihtakwan mistahi askiy kici, ēkwa mīna namōya kitotēw mitoni ōni nipiy contamination ēkwa inadequate tōtamatowina ta-kanācihta nipiy kici. Osowin nipiy ta-ke otinam bacteria ēkwa mīna viruses, maka isi insufficient to-otinah kahkiyaw maskihkiya, tāpiskohc arsenic nipiy ohci

5. Ka-minihkwan cī nipiy kispin omisi isi ē-kanahcihta? Māmiskōta ke- naskomowin mahti tānēhki ohpo tānēhki namwac.

  • a. Coagulation ēkwa filtration: Namōya ayis ta-ka-astewa itaspinewin microbes ēkwa maskihkiya keyapihc nipiyih. Ta-ke-kanācihta miyo tōtamowin asici ta-apācihta chlorinationa ahpo UV irradiation.
  • b. Biological Filtration: Āha
  • c. Ultrafiltration,Nanofiltration,ēkwa Reverse Osmosis: Āha, kipin ē-ke-kanācihta reverse osmosis asici.
  • d. Disinfection:Chlorination ēkwa UV Irradiation: Namōya ayis keyapihc ta-ke-astewa contaminants nipiyih.
  • e. Osowin Nipiy Advisories: Āha ēkwa namōya. Āha, ayis nama-kikway microbes astewa poni osowin. Namōya, ayis kotaka contaminants (maskihkiya) astewa keyapihc nipih.
analyse

 

 

Follow us